Een filosofische beschouwing op meditatiedoor Susanne de Vos

Zelfs uw ergste vijand kan u niet zo diep kwetsen als uw eigen gedachte. Er zijn twee oorzaken van lijden: Iets willen wat er niet is of iets niet willen wat er wel is. Alle beschrijvingen van de werkelijkheid, zijn tijdelijke veronderstellingen. - Boeddha

Inleiding
In mijn spreekkamer staat een Boeddha hoofd. De ogen zijn gesloten en er ligt een vredige uitdrukking op het gezicht. Het Boeddha hoofd staat voor mij, voor naar binnen gerichte aandacht, het vinden van vrede met jezelf en rust in jezelf. Na dit zelf te hebben gevonden is het mijn hoop dat mensen dit bij mij in de praktijk kunnen vinden. Het is mijn overtuiging dat alle antwoorden in onszelf aanwezig zijn en dat psychotherapie een van de vele manieren is om hier bij te komen. Als integratieve therapeut ken ik vele wegen, om cliënten naar daar te begeleiden, waar ze dat kunnen doen, wat nodig is, om hun doelen te bereiken en hun antwoorden te vinden. Maar dan heb je dus een ander nodig om bij je eigen antwoorden te komen en zou het niet mooier zijn om die antwoorden zelf te vinden? Maar hoe ga je, naar daar waar nodig? En als je daar bent aangekomen, hoe weet je dat je daar bent? En wie of wat is daar dan? En waar is dat daar? En wat is daar dan precies? Zowel mijn professionele als persoonlijke interesse gaat hiernaar uit. Ik heb hier allerlei ideeën over en gevoelens bij, maar dat is geen ware kennis. En als ik wijs wil worden, zo heb ik geleerd, kan ik hier beter over filosoferen. Dus bij deze mijn filosofische vraag:

Ben je aan of afwezig tijdens meditatie?

In deze vraag zitten mijn inziens een aantal interessante aspecten, die ik hoop te kunnen behandelen, namelijk:
Wat verstaan we onder meditatie of misschien tegenwoordig ook wel Mindfulness? Of wat is het verschil eigenlijk? Wanneer kies je voor wat? Hoe doe je dat? Wat levert het op? Wie of wat bedoel je met JE? Wat bedoel je met aan of afwezig ZIJN? Bewustzijn?

Hieronder volgt een filosofische uiteenzetting van de vragen, om te komen tot goed onderbouwde antwoorden.

Filosoof: Reuze interessant allemaal, maar hoe ga je dat allemaal beknopt behandelen? Susanne: Geen idee, ik ga dus maar gewoon beginnen en zien waar het schip strand. Te beginnen bij wat is filosofie eigenlijk en hoe pak ik zo’n vraag aan?

F: Filosofie betekent in het Grieks: houden van wijsheid (filo = houden van, sophia = wijsheid). 

S: Ik wil graag wijs zijn. Hoe word ik dat?

F: Wijs word je niet wanneer je ergens een mening over hebt, maar  wanneer je ergens kennis over hebt. De filosoof Plato maakt dit onderscheid, tussen een mening (“doxa” in het grieks) en kennis (“epistèmè”). Een filosoof zoekt dus naar ware kennis. Iets wat waar is voor iedereen.

S: Als je weet dat ieder mens zijn eigen beleving heeft en dat deze dus per definitie subjectief is, kun je dan ooit komen tot iets wat waar is voor iedereen? En hoe doe je dat dan?

F: Filosofen doen dat via een gestructureerde filosofische methode, vaak in de vorm van een dialoog. In zo’n dialoog spreek je met elkaar zoals Socrates dat deed: iemand geeft zijn mening en jij vraagt steeds: “waarom is dat zo?”, “hoe zit dat dan?”. Door het beantwoorden van deze vragen probeer je tot kennis te komen. En je baseert je kennis op betrouwbare bronnen natuurlijk. 

S: Ah oke, dus jij gaat mij bevragen zodat ik tot mijn eigen antwoord/ wijsheid kom? 

F: Juist..

S: Leuk…begin maar dan..

F: Waarom dit onderwerp?

S: Mindfulness en meditatie zijn op dit moment heel populair en actueel. Iedereen heeft het erover, bladen staan er vol van en er word wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. En zoals je in de inleiding kon lezen heeft het ook mijn persoonlijke interesse. Ik woon in Amsterdam en ik denk dat de mensen hier wel wat interne rust kunnen gebruiken, in alle dagelijkse hectiek. Volgens een recent rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau1 beamen vier op de tien Nederlanders dat ‘de zin van het leven ligt in de ontdekking van je ware ik, je authentieke zelf’. Meditatie word gezien als een van de manieren om dit te bereiken.  

F: Ben je het daarmee eens? 

S: Ja, dat denk ik wel. Meditatie is naar binnen gerichte aandacht en ik geloof dat alle antwoorden in je ‘zelf’ te vinden zijn. Als je je ‘zelf’ wil leren kennen, lijkt het me dus niet gek om je naar binnen te richten. De werking van meditatie word ook steeds meer onderzocht. Wetenschappelijke studies onderschreven de heilzaamheid van meditatie als het gaat om burn-out en depressie2 en dat Mindfulness samenhangt met welbevinden van/in het individu en dat het voor iedereen te leren is. Het is dus geen hocus pocus of onzin, je kunt er echt iets mee. 

F: Over wat voor vorm van meditatie heb je het dan nu precies?

S: Er zijn verschillende vormen en juist de verschillen hiertussen gaan straks het antwoord op mijn vraag verduidelijken denk ik. Laat ik eerst wat dingen uiteen zetten…

Boeddhistische inzichtmeditatie bestaat uit twee fasen: Shamatha en Vipashyana. 

Shamatha is bedoel om geestelijke agitatie te verminderen, net als Mindfulness. Wie mediteert begint met Shamatha, het disciplineren van de aandacht. Je gaat zitten en neemt bijvoorbeeld je adem als focus van je aandacht. Op een gegeven moment merk je, dat je het ankerpunt van je aandacht bent kwijtgeraakt. Je bent ongemerkt in gedachte verzonken: je denkt bijvoorbeeld aan wat je morgen moet doen of er schiet een deuntje door je hoofd. Je bent bevangen door je gedachten (je bent op dit moment je gedachte of ego). Wanneer je dat merkt, word je ‘wakker’, je ontwaakt en heb je even het overzicht. Ontwaakte staat; op deze momenten van onbevangenheid loop je niet langer met je hoofd in de mist van je egocentrische gedachtewolken. Je word je ervan bewust, dat je deze wolken nu ‘van buitenaf’ ziet (je komt dus even los van je gedachte of ego). Je ziet ze vanuit de ontwaakte staat. Daarmee beginnen de gedachtes hun grip op je belevingwereld te verliezen. Maar van de ontwaakte staat zelf ben je je nog niet bewust.

Bij Vipashyana of inzichtmeditatie gaat het erom, het moment waarop je wakker word uit je gedachtestroom, te onderzoeken. Op dat moment kun je je gedachten zien. In plaats van in je gedachte te zijn. Je bent er niet door gevangen. Je krijgt zicht op wat gedachten eigenlijk zijn en hoe ze je belevingswereld kleuren. Je leert je eigen gedachtestroom kennen. (Je leert je ‘zelf’, je verschillende ikken, je Ego kennen).

Vipashyana wil de ontwaakte staat bevorderen. De kern daarvan is egoloosheid te ervaren. Degene die mediteert ervaart dan dat het onderscheid tussen ‘ik hier’ en ‘dat daar’ niet toebehoord aan de werkelijkheid zelf, maar een constructie is van zijn eigen geest. Eckhart Tolle noemt degene die dit ervaart, de toeziende aanwezigheid of de stille toeschouwer3.

Bewustzijn; ten slotte word je je ook bewust van de ontwaakte staat zelf. Op dat moment denk je niet meer in thermen van ‘ik hier’ en ‘dat daar’, maar ervaar je egoloosheid, het ZIJN. Door je in deze vorm van bewustzijn te trainen en de egoloosheidservaring te stabiliseren hoef je niet meer te lijden onder egocentrisme en levensangst4. 

Hoe je dit stap voor stap kan doen beschrijft Eckhart Tolle uitgebeid in zijn boek de kracht van het nu in de praktijk. Over aanwezigheid zegt hij: “In zekere zin valt de toestand van aanwezigheid te vergelijken met wachten. Het is een kwalitatief ander soort wachten, waarvoor je heel alert moet zijn. Elk moment kan er iets gebeuren, en als je niet heel aanwezig bent, absoluut stil, dat mis je het. In die toestand is je hele aandacht gevestigd op NU. Er blijft niets over voor dagdromen, denken, herinneringen, verwachten. Er is geen plaats voor spanning of angst, alleen maar alerte aanwezigheid. Je bent aanwezig met je hele ZIJN, met elke cel van je lichaam. In die toestand is het ‘je’ dat een verleden en een toekomst heeft, (de persoonlijkheid of ego of ik) er nauwelijks meer. En toch is er niets van waarde verloren gegaan. Je bent nog steeds in wezen jezelf. Je kunt beter zeggen dat je nu meer jezelf bent dan ooit geweest, of nog beter, alleen nu ben je echt jezelf” 3.

Volgens Rene Descartes is het bewustzijn een onderscheidbare entiteit die op zichzelf, onafhankelijk van iets lichamelijk, kan bestaan. Dus volgens Descartes moet, nadat er iets in je hersenen is gebeurt, nog iets anders gebeuren: je hersenen laten iets gebeuren in je geest. Je geest en je hersenen kunnen misschien op elkaar inwerken, maar ze zijn niet identiek. Veel hedendaagse wetenschapper en filosofen zijn het hier echter niet mee eens. Professor Susan Greenfield, stelt in haar BBC tv serie ‘Brain story’ dat ‘jij je hersenen bent’. Jouw ervaring is niet iets extra, iets boven wat er lichamelijk gebeurt. Het mentale is eerde slechts een onderdeel van wat er lichamelijk aan de hand is5. 

F: wat is jou gedachte hierover?

S: Ik geloof dat we een Ziel hebben, die los kan voortbestaan van ons lichaam en psyche. Het is mijn visie dat lichaam en psyche onlosmakelijk verbonden zijn, maar niet identiek. Ik ben het in deze dus meer met Descartes eens, al geloof ik niet dat we er hetzelfde over denken. Laten we eens kijken naar zijn opvattingen over meditatie…

Zijn Meditaties over de eerste filosofie (1641) vormen een filosofische oefening en beogen de blik van de lezer op de wereld te veranderen. Maar anders dan boeddhistische meditatie is cartesiaanse meditatie geen training in het helder ervaren. Het is een oefening in helder denken: een zoektocht naar de innerlijke bron van onwankelbare kennis. Descates besefte dat veel van de waarheden die hij van jongs af aan voor lief had genomen illusoir waren gebleken. Hij besloot al zijn opinies met scepsis tegemoet te treden. Alleen de inzichten die hij zelf met de grootste achterdocht niet kon betwijlen, vormden een stabiele ondergrond om zijn kennis op te funderen. De uitkomst van Descartes twijfelargument luiden; ‘wat hij onmogelijk kon betwijfelen, was het besef dat hij zelf, al twijfelend, aan het denken was’. Het bestaan van een ‘res cogitnas’ (een denkend ding), achtte hij onomstotelijk bewezen. Niet alleen deze conclusie is van belang, maar ook de methode die Descartes daartoe verleidde. De meditaties zijn een ‘askesis’, een spirituele oefening, waarin zelfinzicht het beginpunt vormt van kennisvergaring. Descartes grote inzicht: ‘Je kunt je van je eigen vooroordelen bevrijden door waarheid te zoeken in jezelf’. ‘Ken uzelve’, vormde zijn basisprincipe. In het voorwoord van zijn meditaties schrijft hij: “Dit is een opportuun moment. Ik heb mijn geest vrijgemaakt van zorgen, word niet afgeleid door passies, en heb een serene terugtrekking gevonden in vreedzame eenzaamheid.” Op zo’n moment kan de cartesiaanse twijfel meditatie beginnen; de oefening om je volledig over te leveren aan de zekerheid van het eigen denken6. 

F: Ben je het op dit vlak met Descartes eens?

S: Ja, mijn ego is het hier helemaal mee eens. Maar er is meer… 

Descartes valt in zijn meditatie de vanzelfsprekendheid aan. Waarheden spreken volgens hem niet vanzelf. Integendeel, ze spreken slechts via ons eigen verstand (het denken, ego). Socrates verwierf zijn faam door zijn geduldige pogingen opvattingen van zijn gesprekspartners op de proef te stellen en aanvaarde definities onderuit te halen. Juist het besef dat je het eigenlijk niet weet vormt volgens Socrates het beginpunt van echte wijsheid. De socratische manier van ondervragen is verwant met de werkwijze van de boeddhistische Madhyamaka-school. Die door de filosoof Nagarjuna (Ca 150-250) werd gesticht. Hij zei: “Als je denkt dat je gelijk hebt, dan heb je ongelijk”. Net zoals Socrates probeerden zij hun gesprekpartners te bevrijden van elke fixatie op concept en definities die als vanzelfsprekende waarheid gelden. Sommige concepten zijn namelijk niet onder woorden te brengen. Neem bijvoorbeeld; ware liefde. Het lukt niet om de betekenis van ware liefde in woorden te vangen, maar ware liefde kan wel worden ervaren. Deze stap naar de ervaring is typisch voor de boeddhistische filosofie; de tekortkomingen van onze definities en concepten scheppen ruimte voor een non-conceptuele manier van kennen. Voor kennis die niet berust op het denken, maar op de ervaring. De ontmanteling van onze concepten plaatst ons in de vrije ervaringruimte van ‘Shunyata’, van conceptuele leegte. De Madhyamika laat zijn gesprekspartner de wereld ervaren zonder dat die ervaring door begrippen is aangekleed. Een van de zaken die je in deze ervaringruimte niet terugvind is een ‘zelf’; een bewustzijn dat een eenheid vormt (alsof er een klein mensje in ons huist dat vanuit het brein de centrale regie voert over lichaam en geest). Wanneer je je geest helder waarneemt, zo stellen boeddhistische denkers, dan zul je dit ‘ik’ als illusie onderkennen. Probeer al mediterend, maar eens te ervaren waar dat ‘ik’ zich bevind. Die vanzelfsprekende eenheid is in de non-conceptuele ervaring niet terug te vinden. 

F: Wat bedoel je precies met ‘ik’ of ‘zelf’?

S: De geest is almaar in beweging. In proces van groei, wording, verandering. Voordurend schieten er ideeën gevoelens, liedjes, beelden, geluiden door het hoofd. Het ene moment ervaar je blijdschap het andere moment verdriet. Soms wil je je in emoties onderdompelen, dan weer probeer je er ver van weg te blijven. David Hume (1711-1776) zegt: “Ons zelf is niets meer dan een bundeling van percepties”. Dat is ook hoe de boeddhistische filosofen het zien. Ze zeggen: “om te begrijpen hoe een mens ultieme wijsheid kan bereiken, is het belangrijk inzicht te hebben in het ‘zelf’”. Boeddha ziet het ‘zelf’ als een steeds veranderende samenstelling van vijf componenten die voordurend in beweging zijn en die hij als volgt benoemt: Het lichaam (of materie), de zintuigen, waarneming, de voortbrengselen van onze geest (emoties, driften, verlangens) en bewustzijn. 

Maar de activiteit van ons ego maakt zich meester van deze componenten, om ons de illusie van een stabiele identiteit te bezorgen, van een onveranderlijk ‘ik’. De praktijk van het boeddhisme (en Eckhart Tolle ook)  probeert ons juist af te brengen van deze illusie. Probeert het ego of ‘ik’ los te laten. En zo begrip te krijgen voor de ultieme aard van de geest; een lichtende staat van pure kennis die elke vorm van conditionering overstijgt7. 

F: Wat vind jij hiervan? 

S: Ik vind het wijsheid om je ‘zelf’ te onderzoeken, te leren kennen. Ik ben het eens met Descartes ‘Ken Uzelve’. Ik ben het ook eens met de Boeddhistische leer en Eckhart tolle, maak je los van het ego. Mijn inziens is het maar welk doel je voor ogen hebt en op welk bewustzijnsniveau je het bekijkt. De boeddhisten ontkennen dat er een ‘ik’ bestaat, maar toch zijn wij dagelijks aanwezig in dit ‘ik’. In die zin ben ik het met Descartes eens dat ‘de denker’ bestaat. Maar slechts op een oppervlakkig bewustzijnsniveau. Ga je naar een dieper bewustzijnsniveau, dan ben ik het met Boeddha en Eckhart Tolle eens dat het ‘ik’ slechts een illusie is. Het bewustzijns-spektrum volgens Ken Wilber schept hier mijn inziens duidelijkheid over. Hij onderscheid de volgende bewustzijn niveaus: 

1) Persona niveau: (Beide deel van je Ego)

Persona (dat wat je van je gedachtes, opvattingen, gedragingen enz. kent - bewust) / schaduwzijde (dat wat je van je gedachtes, opvattingen, gedragingen enz. niet kent -onbewust). 

2) Ego niveau: (Beide deel van je totale organisme) Ego (je gedachtes, ikken, gedragingen enz.) / lichaam 

3) Het totale organisme: Centaur (lichaam en geest) / buitenwereld

4) Eenheidsbewustzijn: Transpersoonlijk – Universum (gemanifesteerd en ongemanifesteerd) 8 Zo heeft elk niveau zijn eigen kenmerken en eigenschappen, zonder dat er 1 waarheid is. 

F: Wat kun je met al deze kennis?

S: Voor mij is het een pad naar geluk, innerlijke rust en vrede. Ik hoop voor de mensen in mijn praktijk ook. 

F: Geluk?

S: Toen ik daar in dook kwam ik naast de Boeddhistische leer het Stoïcisme tegen. 

Het belangrijkste uitgangspunt van de Stoïcijnse leer is dat de wereld een is en kan worden beschouwd als een groot levend organisme, dat aan dezelfde natuurwetten onderworpen is en dezelfde samenhang vertoont. Het tweede uitgangspunt is dat de wereld rationeel is; de wereld word geschraagd door de goddelijke logos (rede) en ieder menselijk wezen maakt met zijn persoonlijk logos deel uit van de universele logos. Het derde uitgangspunt is dat de onwrikbare noodwendige universele wet van de causaliteit (oorzaak en gevolg) het lot van ieder individu bepaalt. En tot slot het vierde uitgangspunt, de stelling dat de wereld goed is; alles wat gebeurd is in het belang van alle mensen ook al zijn we ons daar niet van bewust en ervaren we het kwaad als evident. 

Volgens deze wereldopvatting zit het geluk van de mensen in de aanvaarding van wat is, in instemming met de kosmische orde. Stoïcijnse filosofie: Beheers jezelf, verdraag tegenslag, maar maak onderscheid tussen de dingen die je zelf kunt beïnvloeden en veranderen en de rest waartegen je machteloos bent. De grondlegger van het stoïcisme Epictetus had hier 2 mooie metaforen voor:

De eerste, is die van een kar waaraan een hond is vastgebonden. Ook al stribbelt het dier nog zo tegen, de kar word getrokken door een sterker paard en als de hond niet meeloopt moet hij het bezuren. Maar als hij de situatie accepteert en meegeeft met de beweging en het tempo van de kar komt hij fit en zonder pijn behouden aan. 

Zo gaat het ook met de mens; zijn wil moet opgaan in de noodzakelijkheid van het lot. Het is niet aan ons om de zaken te kiezen waar we geen invloed op hebben. Maar wel om de realiteit te aanvaarden zoals die is en te veranderen wat we kunnen; meningen, verlangens en aversies. 

De tweede is die van de acteur: De acteur die kiest noch zijn rol (bedelaar of edelman, ziek of gezond mens), nog de lengte van het stuk. Maar hij is wel volstrek vrij in de keuze van zijn interpretatie. Hij kan goed of slecht spelen, voluit als de rol hem licht of terughoudend en met tegenzin als dat niet zo is. 

Verwacht niet dat alles gebeurt zoals jij wilt, maar besluit te willen wat je overkomt en je zult gelukkig zijn. 

Leven in het hier en nu is een van de belangrijkste voorschriften van de stoïcijnse praktijk; die leert om niet in het verleden te vluchten, niet uit te wijken naar de toekomst, om elke angst en elke hoop te verdrijven, om ons te concentreren op het moment waarin alles te verdragen en te veranderen is. En ons niet te laten meesleuren door verdriet, angst, woede en verlangen8. 

Daarmee komen we weer terug bij de leer van Boeddha en Eckhart Tolle. 

F: Wat vind je van het Stoïcisme?

S: Al ben ik het niet met alle aspecten van het Stoicisme eens, bij de verdieping in het bovenstaande viel er ineens een last van mijn schouders. De 2 metaforen raakte me direct. Naast het verkeren in je ego of daar los van zijn, werd ik geconfronteerd met acceptatie van het leven zelf. En ik geloof ook dat alles zo zijn rede geeft, ook al zie je dat nog niet. Ook zag ik de vele overeenkomsten met het boeddhisme. Siddhartha Gautama Boeddha, zei: “het leven is Dhukka”. Dhukka komt van dorst, in de zin van ‘dorsten naar’, gehecht zijn aan. Het leven is lijden, we kunnen de wereld niet aanpassen aan onze verlangens. De wereld op zich is geen lijden. Maar omdat wij ontwetend zijn, zijn verbonden met het ego en gehechtheid, zijn wij in Samsara, (dat wil zeggen, in een onjuist beeld van de werkelijkheid). Kennis van de ware aard van dingen bevrijd de geest van dat onjuiste beeld van de negatieve emoties. Als we door de ervaring van het ontwaken deze ware aard van de geest ontdekken, kunnen we zorgen dat we niet langer door het ego gedreven worden en zo toegang krijgen tot een subtiel permanent geluk. Omdat het onverzadigbare verlangen waaruit het lijden voortkomt, aan het ego is gebonden. Het boeddhisme gebruikt het Sanskriet-woord Sukha om het geluk aan te duiden in de zin van; diepe vrede en harmonie in de veranderende geest die geen speelbal meer is van de aangename en onaangename gebeurtenissen in het bestaan7. 

Zowel de boeddhisten als de stoïcijnen bevelen een grondige analyse van emoties en gevoelen aan, en een hele reeks spirituele oefeningen waarmee de mens zijn harstochten kan leren beteugelen (waaronder meditatie), zijn geest kan scherpen en beheersen om niet langer speelbal te zijn van zijn eigen inbeelding. Beide leggen nadruk op de beweging en de veranderlijkheid van alle dingen, op de eenheid van mens en wereld, en op de aanwezigheid van een kosmische dementie in de mens die zijn ware natuur vormt: De Boeddhanatuur of de stoïcijnse logos. 

Zowel de Boeddhisten als Stoïcijnen zeggen dat het mogelijk is vrij te worden, door te werken aan de geest en aan een juiste voorstelling van zaken. Hier is wel een belangrijk verschilpunt tussen beide; de boeddhisten en Eckhart Tolle ontkennen de substantie van het ‘ik’, terwijl de stoïcijnen hechten aan de idee van een blijvend individueel beginsel (net als Descartes). 

F: Wat levert je dit op?

S: Vrijheid. Een keuze mogelijkheid. Wil ik me verbinden met het ego en bijhorende emoties, of maak ik me er los van en accepteer ik de dingen zoals ze zijn?

Laten we even teruggaan naar het begin, naar hoe wij Nederlanders ‘de zin van het leven zoeken, in de ontdekking van onze ware ‘ik’’. Terwijl de boeddhistische meditatie juist laat ervaren dat zo’n ‘ik’ helemaal niet bestaat!

Boeddhisten mogen de diepere werkelijkheid van het ‘ik’ dan ontkennen, maar dat hoeft zelfkennis niet in de weg te staan. De boeddhistische levenskunst heeft een sterk psychologisch karakter en is zonder meer behulpzaam om inzicht te verweven in je eigen vermogens en onvermogens. Waar de Boeddha voor waarschuwt is dat je geen egocentrische werkelijkheidsbeleving moet construeren. Dat je geen oog hebt voor de grotere situatie waarin je je bevind, waardoor je mogelijk je hele leven met die ‘zoektocht naar jezelf’ bezig blijft. Boeddhistische meditatie leert je om de gekleurde bril van de egocentrische perspectief af te zetten en de naakte werkelijkheid te gemoed de treden. 

Neem een kantoormedewerker die piekert over zijn gezien, carrière en toekomst. Door te mediteren kan hij afstand nemen van de twijfels die door zijn hoofd dolen. Die twijfels zijn maar spoken van zijn geest; ze komen op in zijn gedachten, maar raken de werkelijkheid niet. Door meditatie kan hij dit beseffen, hiervan los komen en ervaren waar zijn gevoel werkelijk naar uitgaat. 

F: Dus?

S: De doelen van de boeddhisten en de cartesiaanse of stoïcijnse meditaties lijken uit een te lopen. Waar Descartes een ‘res cogitans’ (een IK), ontdekte beseffen boeddhisten juist dat wij ons beter niet op dat ‘ik’ kunnen fixeren, omdat het slechts een gedachteconstructie is die niet in de ervaring is terug te vinden. Dat deze uitkomsten verschillen betekend echter niet dat de ene meditatie techniek de ander uitsluit. De cartesiaanse en boeddhistische oefeningen berusten op twee verschillende ken methode: conceptueel versus perceptueel kennen. Die elkaar juist kunnen aanvullen. Wijsheid ligt niet alleen op het pad van de rede of het pad van de ervaring, maar juist op het punt waar ze in elkaar over gaan of hoe je ermee om gaat. 

F: Zijn hiermee al je vragen beantwoord? 

S: Ja, voor mij zijn alle onduidelijkheden rond de vraag nu helder. Het antwoord op de vraag: Ben je aan of afwezig tijdens meditatie? Hangt dus af van het type meditatie die je uit voert, wat je onder ‘je’ verstaat, op welk bewustzijnsniveau je mediteert en wat je doel van de meditatie is. Bij de aandachtstraining, Shamatha meditatie of Mindfulness, ben ‘je, ik, ego, zelf’ aanwezig (je bent ermee geïdentificeerd) en kan je er soms even van los komen, zodat je er zicht op hebt. In beide gevallen is er dus een ‘je’ aanwezig. Bij Vispashyana ben je een stapje verder zodat je ‘je, ik, ego, zelf’ kan observeren en leren kennen, nog steeds aanwezig dus, maar vanuit een ander oogpunt. Als je verder gaat naar de ontwaakte staat, is er geen ‘je, ik, ego, zelf’ meer waar te nemen. Dan kom je het ZIJN van Eckart Tolle of in Shunyata van Boeddha. Als we weer even terugpakken op; de zin van het leven ligt in de ontdekking van je ware ik, je authentieke zelf. Dan zou je ook kunnen zeggen dat er geen ‘ware ik’ is en als je onder je authentieke zelf, de ZIJNtoestand verstaat, dan zou je kunnen zeggen dat die eigenlijk altijd aanwezig is, of je er nou bewust van bent of niet. 

F: Wat kun je hiermee in je eigen praktijk?

S: Nu dit mij helder is, kan ik beter aansluiten op de behoefte van de cliënt. Vanwege mijn eigen spirituele aart, krijg ik ook veel spirituele cliënten, die met spirituele vraagstukken zitten. Nu ik de verschillende bewustzijnsniveaus helder heb, welke kenmerken daarbij horen en welke meditatie technieken daarbij ingezet kunnen worden, kan ik mijn cliënten gerichter informeren en adviseren. 

Ook bij heel cognitieve cliënten, die juist niets hebben met spiritualiteit kan ik dit goed gebruiken. Als ik ze kan begeleiden naar de conceptuele leegte, Shunyata, kunnen zij ervaren dat de kluwe waarin ze vastzitten, niet zo vast is. Dit kan ruimte en hoop creëren. 

Ik werk veel met metaforen, mensen kunnen daar hun eigen wijsheden uit halen. De 2 genoemde metaforen heb ik al direct met een aantal cliënten ingezet, die ze erg waardevol vonden. 

F: Hoe scheid je theorie en praktijk binnen deze vraagstelling?

S: Ik besef me heel goed, dat al het hierboven besprokene, theorieën zijn. Ziens en ervaringswijzen van individuen. Het blijft dus altijd subjectief. Ik voel dat dit mijn waarheid is, dat ik het ook zo beleef en ervaar, maar dat hoeft absoluut niet voor iedereen zo te zijn. Ik zal het dus ook nooit als ‘waarheid’ verkondigen. Ieder persoon heeft zijn eigen waarheden en in de praktijk doen die van mij er niet toe, alleen die van mijn cliënt. Als ze geïnteresseerd zijn, wil ik mijn/bovenstaande theorieën wel met ze delen, zodat ze er hun eigen waarheid in kunnen vinden, maar alleen als ze erom vragen. Ik blijf erbij dat de waarheid van binnen ligt en zo komen we weer terug naar waarom ik dit onderwerp heb gekozen. Als cliënten zich naar binnen richten, door meditatie of andere methode, kunnen ze daar de antwoorden vinden die ze zoeken, als ze maar weten hoe ze dat moeten doen. En door het schrijven van dit essey kan ik hier weer een klein stukje beter op begeleiden. Praktisch; door de geleerde metaforen en verschillende meditatie technieken. 

F: Nu je dit zo allemaal hebt gedaan, wat is voor jou de meerwaarde van filosofie binnen jou praktijk?

S: Leuk dat je dat vraagt, van grotere waarde dan dat ik vooraf had gedacht. Ik had eigenlijk nooit een goed beeld van wat filosofie nou precies inhield. Ik zag het als stoffige en onzinnig, maar nu kan ik er ook de meerwaarde van inzien. Het helpt mij uit onzinnige discussies te blijven over; het is zo of zo. Er is geen waarheid, alleen perceptie. Eigenlijk valt over alles te filosoferen, niets staat vast als je er filosofisch naar kijkt. Dit schept aan de ene kant heel veel ruimte en vrijheid, aan de andere kant onduidelijkheid en chaos. Soms is het heel zinnig om iets vast te stellen, om communicatie te vergemakkelijken en helderheid te scheppen. En soms is het prettig (als je ergens in vast zit) er eens goed op door te gaan, om erachter te komen, dat de muren van onze eigen gevangenis, door onszelf worden neergezet. En als je dat beseft, kun je je ook beseffen, dat je die muren dus ook zelf weg kan halen, dus dat er hoop is. 

Ik merk dat ik soms wel wat nieuwsgieriger mag zijn, dat ik te snel genoegen neem met een betekenis of begrip. Filosofie helpt mij door te vragen. Niet te snel genoegen te nemen met iets. Ik zie dit als een grote meerwaarde voor mijn praktijk. 

F: En Filosofie in het algemeen? 

S: Nou, ik zie nu in, dat alle wetenschap en onderzoek ergens zijn oorsprong moet hebben. Ergens moet er iemand beginnen met het vaststaande betwijfelen of nieuwsgierig zijn naar de meest ‘gewone’ dingen zoals; waarom is de lucht blauw? Om er achter te kunnen komen waarom dat zo is. Ik zie nu in dat de grote denkers ten grondslag liggen aan de brede kennis die wij tegenwoordig hebben. Maar dat we nog zo veel ook NIET weten, en dat we dus altijd filosofen nodig blijven hebben om de volgende ondenkbare vragen te stellen om verder te komen. Ik ben niet zo iemand. Ik neem de grote dingen aan voor zoals ze zijn. Voor mij ZIJN ze. Waarom de natuur is zoals zij is, maakt mij niet zoveel uit. Behalve als het gaat om mijn eigen ontwikkeling en de zoektocht van mijn cliënten. Op dat gebied wil ik graag filosoferen, onderzoeken, ‘zo wijs’ worden en mensen tot hun ‘eigenwijsheid’ laten komen. 

F: Ben je tevreden?

S: HEEL tevreden! Ik had niet gedacht er zo veel uit te halen! Dank voor dit gesprek. Ik voel me een stuk wijzer :-P en dat binnen 8 pagina’s…

F: Ja, zo zie je maar… 

Bronvermelding: 

1) Site: www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2013/Zwevende_gelovigen_ Oude_religie_en_nieuwe_spiritualiteit
2) Site: www.psychischegezondheid.nl/action/newsitem_reaction/597/Mindfulness-voorkomt-terugval-in-depressie.html
3) Boek: De kracht van het NU in de praktijk, Eckhart Tolle, blz. 45
4) Site: www.filosofie.nl, dossier; oosterse filosofie, publicatie Jeroen Hopster
5) Boek: Filosofische fitness, Stephen Law, hoofdstuk: Concurrerende theorieën over het bewustzijn, blz. 177
6) Boek: boeddhisme voor denkers, Han de Wit, Jeroen Hopster, blz. 96
7) Boek: Over geluk, Frederic Lenoir, blz. 176
8) Boek: Zonder grenzen, Ken wilber, blz. 16